Klimaatraad: Durf onze ruimte fundamenteel anders in te richten en maak de samenleving weerbaar

In de slag om de ruimte is durf nodig om te kiezen hoe welke ruimte in Nederland moet worden ingericht om mee te veranderen met het klimaat. We zullen moeten leren leven met klimaatverandering en het klimaat verandert sneller dan verwacht en wordt grilliger. Hitte, droogte en extreme neerslag komen vaker voor, vaker tegelijkertijd en duren langer. Ondertussen stijgt de zeespiegel sneller. Nederland heeft veel ervaring met aanpassen. Maar om Nederland veilig, gezond, leefbaar en de samenleving weerbaar te houden is nog grootser toekomstdenken nodig. Er zijn richtinggevende keuzes nodig op twee vlakken: ruimtelijk en maatschappelijk. 

Dit staat in het advies ‘Meeveranderen met het klimaat - Ruimtelijke en maatschappelijke keuzes voor klimaatadaptatie’ van de Wetenschappelijke Klimaatraad (WKR).

Keuzes over ruimte zijn nu nodig omdat we zelfs met extra maatregelen het huidige ruimtegebruik niet overal kunnen behouden. Soms is het te duur, is er geen ruimte of er ontstaat een gebrek aan zoetwater. Het verhogen van dijken of het doorspoelen van polders tegen verzilting is niet meer voldoende. ​Dan is het nodig om het gebied een andere functie te geven, passend bij het bodem- en watersysteem. Bijvoorbeeld het accepteren van verzilting of het verplaatsen van woningen, infrastructuur en industrie. Door het ene gebied anders in te richten kunnen in andere gebieden, met extra maatregelen, functies behouden blijven. 

Dit is bovendien het juiste moment om hier keuzes over te maken omdat Nederland in de komende jaren behoorlijk wordt verbouwd vanwege andere grote opgaven zoals woningbouw, veranderingen in de landbouw, natuurherstel, duurzame energie en investeringen in de infrastructuur. De WKR doet de volgende aanbevelingen:​ 

Bepaal op nationaal niveau in welke gebieden nu moet worden getransformeerd. Werk dit regionaal uit. Begin op plekken waar de urgentie het grootst is: in verziltende kleigebieden, verdrogende zandgebieden, dalende veenweidegebieden en opwarmende steden.

Voer bij grote investeringen, zoals voor infrastructuur, woningbouw en industrie, een klimaatadaptatietoets uit die tenminste 100 jaar vooruitkijkt. Wat we nu bouwen, bepaalt de adaptatieopgave in de toekomst.

Creëer meer ruimte voor de publieke financiering van adaptatie om transformatie van gebieden mogelijk te maken. Bijvoorbeeld om meer ruimte voor de rivieren en meer verkoelend groen in de stad te maken.​

Zorg dat kosten voor adaptatie bij gebiedsontwikkeling niet worden afgewenteld op de samenleving.​

De overheid kan ons niet altijd volledig beschermen tegen de gevolgen van extreem weer. Ook burgers en bedrijven moeten in actie komen. Dit doen ze trouwens nu ook al: het is zaak de acties van overheden, burgers en bedrijven op elkaar af te stemmen zodat die elkaar niet in de wielen rijden of zelfs tegenwerken. Bijvoorbeeld als er te weinig water beschikbaar is in tijden van droogte, kan het beregenen van akkers door boeren niet onbegrensd doorgaan, dan ontstaat een watertekort voor andere functies zoals infrastructuur (huizen, kades, dijken) en natuur. 

De WKR adviseert om ook de maatschappelijke kant van adaptatie beter te organiseren:

Stimuleer en coördineer adaptatie door burgers en bedrijven en doe dat op een manier die zorgt dat iedereen weerbaar wordt en in staat wordt gesteld mee te doen.

Maak informatie over klimaatrisico’s van woningen voor iedereen toegankelijk. Zo kunnen mensen betere keuzes maken en kunnen banken en verzekeraars deze risico’s verantwoord meewegen. 

Bescherm kwetsbare groepen tegen onbedoelde gevolgen, zoals huurwoningen die niet aangepast worden om ze minder kwetsbaar te maken.

Maak voor iedereen duidelijk wie wanneer welke klimaatrisico’s draagt met een ‘klimaatschadeladder’.

Ontwikkel een nationale adaptatiemonitor om inzicht te geven in risico’s, maatregelen en maatschappelijke effecten – nu en in de toekomst.​