Nederlandse partners starten bouw klimaat satelliet TANGO

ISISPACE, TNO, SRON en KNMI zijn gestart met de bouw van de Twin Anthropogenic Greenhouse gas Observers (TANGO). Dit is een satellietsysteem van de European Space Agency (ESA) dat wereldwijd broeikasgasemissies van CO2 en methaan meet op bronniveau. TANGO bouwt voort op de succesvolle TROPOMI satellietmissie. TANGO gaat een grote stap verder: bronnen verantwoordelijk voor zo’n 70% van de broeikasgasemissies worden in kaart gebracht, TROPOMI brengt slechts 5% in beeld en meet van de broeikasgassen alleen methaan. TANGO meet de broeikasgasuitstoot van individuele bronnen zoals energiecentrales, vuilnisbelten en fabrieken. 

TANGO bestaat uit twee wendbare satellieten van ieder 25 kg die samen om de aarde draaien. Eén satelliet meet CO2- en methaanuitstoot en de andere stikstofdioxide. Op deze manier meet TANGO elke vier dagen de uitstoot van 150 tot 300 grote, industriële faciliteiten en energiecentrales. Dit levert beelden op van emissiepluimen met een resolutie van 300 x 300 meter.

TANGO is een ESA-missie die is ontwikkeld door een Nederlands consortium. ISISPACE leidt de implementatie en is verantwoordelijk voor de satellieten, lancering en operaties van de twee satellieten. TNO ontwikkelt en bouwt de instrumenten die de metingen van CO2, methaan en NO2 verzorgen en werkt aan een emissieatlas voor broeikasgasuitstoot. SRON en KNMI hebben de wetenschappelijke leiding over het project en ontwikkelen de algoritmen voor het afleiden van de gasconcentraties. SRON ontwikkelt detectorelektronica en het grondsegment voor de operationele dataverwerking. TANGO is een ESA Scout-missie, ontwikkeld binnen het FutureEO-programma van ESA. Nederland draagt als ESA-lidstaat bij aan TANGO door financiering vanuit het Ministerie van Economische Zaken. Dit is een direct resultaat van advies en uitvoering van het ruimtevaartbeleid door het Netherlands Space Office. 

Nederland heeft al meer dan 40 jaar een sterke internationale positie op het gebied van aardobservatie en satellietmissies. Met de ontwikkeling van TANGO wordt dit bewezen. De bouw en lancering van TANGO bieden niet alleen kansen voor de Nederlandse industrie maar zorgen er ook voor dat Nederland zijn internationale toppositie in aardobservatie van de atmosfeer verder kan uitbouwen en een unieke positie opbouwt in het aanleveren van klimaatdata. Het contract voor TANGO tussen ESA en hoofdaannemer ISISPACE is op 26 juni ondertekend in Wenen tijdens het ESA Living Planet Symposium.

 

'Met schrappen CO2-heffing beloont overheid oude, fossiele industrie'

Dat de industrie voorlopig toch geen CO2-heffing hoeft te betalen voor de uitstoot die de bedrijven veroorzaken, is alsof de overheid de klimaatdoelen bij het vuilnis zet.

Voor de oude, fossiele industrie is dit een cadeautje. Het haalt de prikkel om te veranderen weg. De heffing treft vooral de bedrijven die te traag overstappen op schone alternatieven. Het schrappen komt dus vooral ten goede aan bedrijven die hun verduurzaming niet of nauwelijks aanpakken. Het is onzin dat het om allemaal hoogstaande, innovatieve industrie zou gaan. De industrie die wel verduurzaamt raakt het voordeel dat het hen zou opleveren kwijt.

Er lag een goed klimaatpakket vanaf 2019, met lange termijn focus dat nu zomaar van tafel verdwijnt. Dat is een typisch voorbeeld van een onbetrouwbare overheid, vooral naar de partijen die wel druk aan het verduurzamen zijn. En nu moeten er nieuwe klimaatmaatregelen worden verzonnen om de klimaatdoelen alsnog te halen. Je kunt niet maatregelen schrappen en beweren dat de doelen blijven staan. Daarbij komt ook nog eens dat de opbrengsten van de heffingen, honderden miljoenen, in verduurzaming gestoken konden worden. Dat geld is nu verdwenen.

Ook de industrie zelf is niet onverdeeld blij als de CO2-heffing van tafel gaat. Zij snappen dat de verduurzaming van de industrie moet doorgaan. Een brede maatschappelijke alliantie, inclusief de industrie en VNO-NCW, pleitte vorige week nog voor voortzetting van het huidige beleid. Met het schrappen van de heffing wordt daar geen gehoor aan gegeven. Daarnaast zorgde de CO2 heffing voor meer druk op innovatie en het zoeken naar productiemethoden die minder vervuilend zijn.

Suikercoöperatie Cosun, die de komende jaren driekwart van de uitstoot gaat terugdringen, is een voorbeeld van hoe het zou moeten gaan. Bedrijven die veel uitstoot produceren, moeten niet jammeren, maar zo snel mogelijk omschakelen naar andere productiemethoden. Nu hebben de achterblijvers weer een reden om weinig haast te maken.

Tata Steel dient Milieueffectrapport Groen staal in bij Provincie Noord-Holland

Tata Steel heeft een verzoek voor een projectbesluit en het Milieueffectrapport (MER) voor het project Heracless-Groen staal ingediend bij de provincie Noord-Holland en de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied (OD NZKG).

De indiening markeert een mijlpaal in de voorbereiding van de verduurzaming van het staalbedrijf. Nu begint de fase waarin het bevoegd gezag, dat is de provincie Noord-Holland, de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied en Rijkswaterstaat (RWS), de plannen voor Groen staal en effecten daarvan op de leefomgeving zal beoordelen.

In het verzoek voor een projectbesluit onderbouwt Tata Steel de planologische wijzigingen van de huidige omgevingsplannen om het project mogelijk te maken.

In het MER brengt Tata Steel de milieugevolgen van het project en de impact daarvan op de leefomgeving in beeld.

De provincie, OD NZKG en Rijkswaterstaat beoordelen of alle informatie in het MER is opgenomen om het ontwerpprojectbesluit en de ontwerpvergunningen op te stellen. De provincie heeft Tata Steel eerder geadviseerd om het gezondheidsaspect een centrale plek in het MER te geven en zal hier op letten in haar beoordeling.

Voor de beoordeling van het MER vraagt de provincie aan de Commissie mer te toetsen en te beoordelen of alles wat belangrijk is voor het project ook is beschreven. Het advies van de Commissie mer zal zij publiceren op haar website. Het bevoegd gezag betrekt dit advies in haar eigen beoordeling van het MER. Het streven is om deze beoordeling aan het eind van het derde kwartaal van 2025 af te ronden.

Gedeputeerde staten (GS) van de provincie nemen uiteindelijk het projectbesluit. Het ontwerpprojectbesluit is bedoeld voor wijzigingen van de huidige omgevingsplannen om de bouw van de nieuwe fabrieken en installaties mogelijk te maken. Het ontwerpprojectbesluit zal op zijn vroegst in het eerste kwartaal van 2026 ter inzage worden gelegd met de mogelijkheid voor het indienen van zienswijzen. Iedereen heeft de mogelijkheid om in deze periode te reageren.

De provincie heeft bij de start van het complexe project in maart 2023 aangegeven dat haar uitgangspunt is dat zij als bevoegd gezag vanaf formele indiening van de documenten, onder voorwaarde van een goede kwaliteit van de aangeleverde informatie, een jaar nodig heeft om de plannen en de effecten op de leefomgeving zorgvuldig te beoordelen en tot definitieve besluiten te komen.
 

Radicale ontdekking maakt écht goud uit afval — zonder vervuiling, mogelijk einde aan giftige goudwinning

Onderzoekers hebben een revolutionaire techniek ontwikkeld waarmee puur goud kan worden gewonnen uit elektronisch afval — volledig zonder giftige chemicaliën. Dit zou een groot alternatief vormen voor de traditionele, vervuilende goudwinning.

Door gebruik te maken van gereduceerd grafeenoxide (rGO), kunnen goudionen uit een oplossing direct worden gereduceerd tot metallisch goud op het oppervlak van grafeenvellen. Dit gebeurt in enkele minuten, zonder extra chemicaliën of energieinput.

De methode is extreem selectief: het grafeen vangt vrijwel uitsluitend goud, terwijl andere metalen ongemoeid blijven — zelfs in spoorkoncentraties van slechts één miljardste van een procent.

Slechts 1 gram grafeen kan bijna 2 gram puur goud produceren. Aangezien grafeen goedkoop is (minder dan $0,10 per gram), maakt dit proces economisch erg aantrekkelijk.

Er is geen sprake van vervuiling door gevaarlijke stoffen zoals cyanide en kwik, die wel worden gebruikt bij conventionele gereedschappen in de mijnbouw.

Elektronisch afval bevat vaak meer goud per ton dan natuurlijke ertsen — denk aan 150 gram goud uit een ton printplaten — en toch wordt slechts een klein deel daarvan momenteel gerecycled.

Renewi opent nieuwe recyclinglijn voor boilers in Frankrijk

Renewi E-waste en de inzamelorganisatie ecosystem openden onlangs in Lesquin, Frankrijk, officieel een recyclinglijn die zich richt op de ontmanteling en verwerking van afgedankte elektrische boilers, waaronder ook apparaten uit Nederland. Deze innovatieve lijn draagt bij aan de bescherming van het klimaat door het veilig extraheren van broeikasgassen uit het isolatieschuim. Bovendien vormt het, door het terugwinnen van waardevolle materialen voor hergebruik, een belangrijke stap richting een meer circulaire economie.

Elektrische boilers zorgen voor warm water en comfort, maar aan het einde van hun levensduur vormen ze een risico voor het milieu. Dat komt door het isolatieschuim aan de binnenkant van deze apparaten, dat krachtige broeikasgassen bevat. Die gassen zijn vele malen schadelijker voor het milieu dan CO₂. Zolang ze opgesloten blijven in het schuim, vormen ze geen direct gevaar. Maar zodra de boilers verkeerd worden verwerkt en vergruisd, komen deze ozonafbrekende gassen vrij, met potentieel ernstige gevolgen voor het milieu en de volksgezondheid.

Om dat te voorkomen, lanceerde ecosystem een oproep voor de verwerking van elektrische boilers in een afgesloten omgeving. Renewi E-waste kreeg het vertrouwen om deze technologie in de regio Hauts-de-France te implementeren.

Renewi E-waste kon voor deze lijn bouwen op jarenlange expertise in de duurzamere verwerking van koelkasten, die technisch gezien sterk lijken op elektrische boilers. De bestaande infrastructuur op de site in Lesquin werd uitgebreid met een waslijn en een voorbreker, die zorgen voor een optimale terugwinning van achtergebleven water en kalk, en de componenten in kleinere stukken breekt voor een efficiënte handmatige of automatische sortering. Vervolgens maakt de koelkastlijn het mogelijk om de gassen, het polyurethaan (PUR) en de metalen correct terug te winnen, zodat ze zoveel mogelijk opnieuw kunnen worden ingezet in productieprocessen in verschillende industrieën.

Renewi E-waste verwacht jaarlijks zo’n 15.500 ton aan afgedankte boilers te recyclen waaronder enkele duizenden ton uit Nederland.

Eerste landelijke onderzoek naar PFAS in bloed

Iedereen in Nederland heeft verschillende soorten PFAS (Per- en polyfluoralkylstoffen ) in het bloed. Bij vrijwel iedereen is de hoeveelheid PFAS hoger dan de gezondheidskundige grenswaarde. Dat blijkt uit onderzoek van het RIVM met bloedmonsters uit 2016 en 2017.

Dat mensen meer PFAS (Per- en polyfluoralkylstoffen ) in hun bloed hebben dan de gezondheidskundige grenswaarde, wil niet zeggen dat mensen meteen ziek  worden door PFAS. Het betekent wel dat PFAS effect kan hebben in het lichaam. Het immuunsysteem kan bijvoorbeeld minder goed gaan werken. De effecten zijn afhankelijk van de hoeveelheid PFAS, de duur van de blootstelling en iemands persoonlijke gezondheidssituatie.

Dit eerste landelijke onderzoek heeft als doel om te meten hoeveel PFAS in het lichaam zit van mensen in Nederland. Het RIVM onderzoekt hiervoor ook bloedmonsters uit 2025. Met deze kennis kunnen we in de toekomst volgen of maatregelen om de blootstelling te verlagen effect hebben.

PFOS (perfluoroctaansulfonaten) en PFOA (perfluoroctaanzuur ) meest gevonden
Het RIVM keek naar 28 verschillende PFAS in bijna 1.500 bloedmonsters. Dit geeft een goed beeld van de situatie in Nederland. In bijna alle bloedmonsters zijn minimaal zeven verschillende PFAS gevonden (PFOA, PFNA, PFDA, PFUnDA, PFHxS, PFHpS en PFOS). Vijf van de onderzochte stoffen  werden bij niemand aangetroffen. PFOS is het meest gevonden in het bloed, gevolgd door PFOA. 

Daarnaast keek het RIVM met extra aandacht naar de regio’s Dordrecht en rond de Westerschelde, omdat deze in de buurt liggen van fabrieken waaruit PFAS in de omgeving is terechtgekomen.  

Bij inwoners uit de regio Dordrecht werd met name meer PFOA gevonden dan gemiddeld in Nederland. Rond de Westerschelde was met name de hoeveelheid PFOS hoger.

Het RIVM berekende in 2021 en 2023 dat mensen in Nederland uit voedsel en drinkwater te veel PFAS binnenkrijgen. De resultaten van het onderzoek in bloed bevestigen dat. Hoewel PFAS erom bekend staan dat ze moeilijk afbreken, kunnen ze wel langzaam uit het lichaam verdwijnen. Om de hoeveelheid PFAS op termijn onder de gezondheidskundige grenswaarde te laten komen, is het nodig dat mensen minder PFAS binnenkrijgen. 

Mensen kunnen contact met PFAS bijna niet voorkomen. Deze stoffen komen in heel Nederland voor in de bodem, en in voedsel en drinkwater. Het Voedingscentrum adviseert om gevarieerd te eten om minder PFAS binnen te krijgen. Mensen kunnen zelf wel opletten of er PFAS zitten in producten, zoals antiaanbaklagen, cosmetica en regenjassen. 

Vooral bedrijven en overheden kunnen maatregelen nemen, zodat mensen minder PFAS binnenkrijgen. Nederland werkt daarvoor vaak samen met andere Europese landen. In 2008 is de stof PFOS verboden en sinds 2020 ook de stof PFOA. Om vervanging van de ene PFAS met een andere te voorkomen, heeft Nederland samen met andere landen een voorstel gedaan voor een Europees verbod op alle PFAS. Dit voorstel ligt nu ter beoordeling bij Europese wetenschappelijke commissies.   

Voor het huidige onderzoek zijn bloedmonsters gebruikt uit 2016 en 2017. Voor een meer recent beeld gaat het RIVM nog onderzoek doen met bloedmonsters uit 2025. Ook in deze monsters worden verschillende soorten PFAS gemeten en vergeleken met de gezondheidskundige grenswaarde. De resultaten van dit onderzoek worden in 2026 verwacht. 

Nieuwe nicotinesticks bevatten schadelijke hoeveelheden nicotine

Het RIVM onderzocht de hoeveelheid nicotine die komt uit nicotinesticks zonder tabak. Bij deze producten lag de hoeveelheid nicotine 18 tot 25 keer hoger dan de waarde die het RIVM adviseert. Boven deze waarde zijn er schadelijke effecten van nicotine te verwachten.

Nicotinesticks lijken qua uiterlijk op kleine sigaretten. Ze bevatten geen tabak, maar wel nicotine. Ook zijn smaakstoffen toegevoegd. Het is een vrij nieuw product: in 2024 werden deze sticks voor het eerst op de Nederlandse markt gezien. Na verhitting met een bijbehorend verhittingsapparaat komen de stoffen vrij en worden door de gebruiker geïnhaleerd.

Nicotine is schadelijk voor de gezondheid. Daarom wil de Nederlandse overheid dat er eisen aan nicotineproducten zonder tabak voor inhalatie worden gesteld, zoals een maximum voor de hoeveelheid nicotine. Deze eisen zijn er nog niet. Door het ontbreken van tabak vallen deze producten namelijk buiten de Europese Tabakswet. Het RIVM is door het ministerie van VWS (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) gevraagd om advies te geven over de maximale hoeveelheid nicotine die uit het product mag komen. Boven deze waarde zijn bij gebruik gezondheidseffecten te verwachten, zoals een hogere hartslag en irritatie van de luchtwegen. Het RIVM vond dat de nicotine in vier onderzochte varianten nicotinesticks veel hoger ligt dan de advieswaarde.

Naast onderzoek naar de schadelijke effecten die door nicotine of tabak ontstaan, doet het RIVM ook onderzoek naar de aantrekkelijkheid van tabaks- en of nicotineproducten. Zoals het onderzoek naar smaakjes in e-sigaretten (vapes) op basis waarvan door VWS een verbod op deze smaakjes werd ingesteld. Eerste onderzoek naar het effect van dit verbod liet recent zien dat 40 procent het gebruik van e-sigaretten heeft verminderd.

Onderzoek: Afvalstoffenheffing op de Waddeneilanden het hoogst

Afval weggooien kost geld. Hoeveel precies? Dat blijkt in Nederland sterk te verschillen per gemeente. Verpakkingsspecialist Profipack deed onderzoek naar de kosten per gemeenten en hieruit blijkt dat huishoudens op de Waddeneilanden in 2025 het meeste voor hun afvalstoffenheffing betalen. Hier zitten uitschieters tot maar liefst 469 euro per jaar tussen. Ter vergelijking: in de goedkoopste gemeente is dat slechts 14 euro.

De afvalstoffenheffing is een belasting die gemeenten gebruiken om het ophalen en verwerken van huisvuil te bekostigen. Omdat elke gemeente haar eigen beleid voert, kunnen de tarieven flink uiteenlopen. Op de Waddeneilanden zijn de kosten het hoogst, dit komt onder andere door de extra logistieke uitdaging van afvaltransport per boot. Ook in andere delen van Nederland zijn de verschillen groot. Een gemiddeld huishouden in Vlieland betaalt ruim twee keer zoveel als een inwoner van Aalten. Profipack zocht de grootste verschillen per gemeente in 2025 uit. 

Grootste verschillen in 2025

Top-5 duurste gemeenten per huishouden:
Vlieland: €469,-
Ameland: €395,- 
Schiermonnikoog: €394,- 
Texel: €245,- 
Terschelling: €230,- 
Top-5 goedkoopste gemeenten per huishouden:
Maasdriel: €14,- 
Nijmegen: €23,- 
Asten: €66,- 
Bladel: €72,- 
Aalten: €72,-

Een belangrijke factor in de hoogte van de heffing is de manier waarop afval wordt gescheiden. In bijna driekwart (73%) van de gemeenten zijn inwoners zelf verantwoordelijk voor het scheiden van afval. In grotere steden, zoals Amsterdam, Den Haag en Utrecht is dat minder gebruikelijk, daar wordt afval vaak in één bak verzameld en later door machines gescheiden. Dit zogenoemde nascheiden is makkelijker voor bewoners, maar levert uiteindelijk vaak hogere kosten op.

Afval gaat niet alleen over geld, maar ook over wat het met het milieu doet. Elk jaar komt er naar schatting 50 miljoen kilo zwerfafval in de Nederlandse natuur terecht. Vooral plastic, metaal en glas blijven extreem lang liggen, plastic vergaat pas na 450 tot 1.000 jaar, metaal doet er tientallen tot honderden jaren over en glas vergaat zelfs helemaal niet. Ook textiel levert problemen op, omdat het microvezels in water achterlaat. Materialen als papier en GFT-afval zijn een stuk vriendelijker, want deze breken relatief snel af. Goed scheiden en bewust omgaan met afval maakt dus écht verschil!

Klimaatraad: Durf onze ruimte fundamenteel anders in te richten en maak de samenleving weerbaar

In de slag om de ruimte is durf nodig om te kiezen hoe welke ruimte in Nederland moet worden ingericht om mee te veranderen met het klimaat. We zullen moeten leren leven met klimaatverandering en het klimaat verandert sneller dan verwacht en wordt grilliger. Hitte, droogte en extreme neerslag komen vaker voor, vaker tegelijkertijd en duren langer. Ondertussen stijgt de zeespiegel sneller. Nederland heeft veel ervaring met aanpassen. Maar om Nederland veilig, gezond, leefbaar en de samenleving weerbaar te houden is nog grootser toekomstdenken nodig. Er zijn richtinggevende keuzes nodig op twee vlakken: ruimtelijk en maatschappelijk. 

Dit staat in het advies ‘Meeveranderen met het klimaat - Ruimtelijke en maatschappelijke keuzes voor klimaatadaptatie’ van de Wetenschappelijke Klimaatraad (WKR).

Keuzes over ruimte zijn nu nodig omdat we zelfs met extra maatregelen het huidige ruimtegebruik niet overal kunnen behouden. Soms is het te duur, is er geen ruimte of er ontstaat een gebrek aan zoetwater. Het verhogen van dijken of het doorspoelen van polders tegen verzilting is niet meer voldoende. ​Dan is het nodig om het gebied een andere functie te geven, passend bij het bodem- en watersysteem. Bijvoorbeeld het accepteren van verzilting of het verplaatsen van woningen, infrastructuur en industrie. Door het ene gebied anders in te richten kunnen in andere gebieden, met extra maatregelen, functies behouden blijven. 

Dit is bovendien het juiste moment om hier keuzes over te maken omdat Nederland in de komende jaren behoorlijk wordt verbouwd vanwege andere grote opgaven zoals woningbouw, veranderingen in de landbouw, natuurherstel, duurzame energie en investeringen in de infrastructuur. De WKR doet de volgende aanbevelingen:​ 

Bepaal op nationaal niveau in welke gebieden nu moet worden getransformeerd. Werk dit regionaal uit. Begin op plekken waar de urgentie het grootst is: in verziltende kleigebieden, verdrogende zandgebieden, dalende veenweidegebieden en opwarmende steden.

Voer bij grote investeringen, zoals voor infrastructuur, woningbouw en industrie, een klimaatadaptatietoets uit die tenminste 100 jaar vooruitkijkt. Wat we nu bouwen, bepaalt de adaptatieopgave in de toekomst.

Creëer meer ruimte voor de publieke financiering van adaptatie om transformatie van gebieden mogelijk te maken. Bijvoorbeeld om meer ruimte voor de rivieren en meer verkoelend groen in de stad te maken.​

Zorg dat kosten voor adaptatie bij gebiedsontwikkeling niet worden afgewenteld op de samenleving.​

De overheid kan ons niet altijd volledig beschermen tegen de gevolgen van extreem weer. Ook burgers en bedrijven moeten in actie komen. Dit doen ze trouwens nu ook al: het is zaak de acties van overheden, burgers en bedrijven op elkaar af te stemmen zodat die elkaar niet in de wielen rijden of zelfs tegenwerken. Bijvoorbeeld als er te weinig water beschikbaar is in tijden van droogte, kan het beregenen van akkers door boeren niet onbegrensd doorgaan, dan ontstaat een watertekort voor andere functies zoals infrastructuur (huizen, kades, dijken) en natuur. 

De WKR adviseert om ook de maatschappelijke kant van adaptatie beter te organiseren:

Stimuleer en coördineer adaptatie door burgers en bedrijven en doe dat op een manier die zorgt dat iedereen weerbaar wordt en in staat wordt gesteld mee te doen.

Maak informatie over klimaatrisico’s van woningen voor iedereen toegankelijk. Zo kunnen mensen betere keuzes maken en kunnen banken en verzekeraars deze risico’s verantwoord meewegen. 

Bescherm kwetsbare groepen tegen onbedoelde gevolgen, zoals huurwoningen die niet aangepast worden om ze minder kwetsbaar te maken.

Maak voor iedereen duidelijk wie wanneer welke klimaatrisico’s draagt met een ‘klimaatschadeladder’.

Ontwikkel een nationale adaptatiemonitor om inzicht te geven in risico’s, maatregelen en maatschappelijke effecten – nu en in de toekomst.​

Waarschuwingsperiode eerste zero-emissiezones eindigt op 30 juni

Maandag 30 juni eindigdt in de eerste gemeenten de waarschuwingsperiode voor de zero-emissiezone. Dit geldt voor Amersfoort, Amsterdam, Den Haag, Gouda, Maastricht, Rotterdam, Tilburg, Utrecht en Zwolle. Ondernemers en particulieren die vanaf 1 juli deze zones betreden met een bestelauto of vrachtauto die geen toegang heeft, riskeren een boete. 

Sinds 1 januari 2025 hebben de eerste zeventien gemeenten in Nederland een zero-emissiezone ingevoerd. Dit betekent dat bestelauto’s en vrachtauto’s die na deze datum op kenteken zijn gezet alleen nog in deze zones mogen rijden als ze uitstootvrij zijn. Voor voertuigen die vóór 1 januari 2025 op kenteken stonden, geldt een gefaseerde overgangsperiode. Op dit moment zijn er drie groepen voertuigen die geen toegang hebben tot de zero-emissiezones: bestelauto’s met emissieklasse 4 of lager, nieuwe bestel- en vrachtauto’s die in 2025 op kenteken zijn gezet en vrachtwagens die vóór 1 januari 2017 op kenteken zijn gezet. 

De zero-emissiezones gelden niet voor personenauto’s, maar gelden wel voor alle bestel- en vrachtwagens die rijden op een fossiele brandstof zoals LPG, benzine en diesel. Dit is anders dan bij milieuzones, die ook voor personenauto’s gelden. 

Vanaf 1 januari 2025 hebben de meest vervuilende bestelauto’s geen toegang meer tot de zero-emissiezones. Dat zijn de voertuigen met emissieklasse 4 of lager. Voor andere bestaande bestelauto’s geldt een overgangsregeling. Zo hebben bestelauto’s van vóór 1 januari 2025 met emissieklasse 5 tot 1 januari 2027 toegang tot de zero-emissiezones. Bestelauto’s van vóór 1 januari 2025 met emissieklasse 6 hebben nu tot 1 januari 2028 toegang, maar het kabinet is van plan deze overgangsregeling te verlengen tot 1 januari 2029.

Fosfaat en stikstof in dierlijke mest nog boven nieuwe mestplafonds

De uitscheiding van stikstof in dierlijke mest was in 2024 449 miljoen kilogram, 3 procent minder dan een jaar eerder. Dat was onder het stikstofplafond van 2024. De uitscheiding van fosfaat was 147 miljoen kilogram, vergelijkbaar met een jaar eerder en ook onder het fosfaatplafond. De stikstof- en fosfaatuitscheiding lagen wel boven het mestplafond dat in 2025 van kracht wordt. Dit meldt het CBS op basis van definitieve cijfers.

In 2024 bleef de stikstofuitscheiding in de mest van koeien, varkens, kippen en ander vee 8 procent onder het voor 2024 geldende stikstofplafond van 489,4 miljoen kilogram. In 2025 wordt het stikstofplafond verlaagd tot 440 miljoen kilogram stikstof.

De stikstofuitscheiding van rundvee is in 2024 met 3 procent gedaald naar 298 miljoen kilogram. Melkkoeien en het bijbehorende jongvee scheidden 265 miljoen kilogram stikstof uit, een daling van 3 procent ten opzichte van 2023.

Nadat het melkquotum werd afgeschaft in 2015 groeide de melkveestapel, hierdoor steeg de mestproductie. Maatregelen om de omvang van de melkveestapel kleiner te maken zorgden ervoor dat de mestproductie vanaf 2017 daalde. Hierdoor en door een lager stikstofgehalte van het voer voor koeien is de stikstofuitscheiding van de veestapel sindsdien afgenomen met 63 miljoen kilogram en de fosfaatuitscheiding met 22 miljoen kilogram.

De fosfaatuitscheiding in dierlijke mest was vrijwel gelijk aan die van 2023, en bleef met 147 miljoen kilogram 3 procent onder het fosfaatplafond van 2024. De melkveesector was verantwoordelijk voor 77 miljoen kilogram fosfaat, 1 procent meer dan een jaar eerder. De melkveehouderij gebruikte krachtvoer met een lager fosforgehalte, maar het fosforgehalte van het ruwvoer, zoals kuilgras en snijmaïs was in 2024 hoger dan het jaar ervoor. Het stikstofgehalte van zowel krachtvoer als ruwvoer viel in 2024 wel lager uit.

In 2025 wordt het fosfaatplafond verlaagd naar 135 miljoen kilogram. Om daaraan te voldoen, moet de fosfaatexcretie nog met 8 procent dalen ten opzichte van 2024. De nieuwe waarde van het plafond is afgeleid van de fosfaatuitscheiding in 2020, door deze met 10 procent te verlagen. In 2020 was de fosfaatuitscheiding van rundvee, schapen en geiten laag door lage fosforgehalten van het ruwvoer.

Schonere lucht zorgt voor meer zonneschijn

Wereldwijd wordt de lucht schoner. Deze trend begon in Europa en Noord-Amerika in de jaren tachtig en laat zich nu ook in China zien. De schonere lucht is goed nieuws voor de gezondheid, maar beïnvloedt ook het weer en het klimaat. Er is minder bewolking en mist en meer zonneschijn.

Fijnstof vormt een berucht onderdeel van luchtverontreiniging. Het bestaat uit heel kleine vaste of vloeibare zwevende deeltjes, ook wel aerosolen genoemd. Voor een deel worden ze direct als deeltjes in de lucht uitgestoten, voor een ander deel ontstaan ze door chemische reacties van verschillende gassen in de atmosfeer. De bekendste van dit soort reacties is de vorming van sulfaatdeeltjes door oxidatie van zwaveldioxide. Aerosolen kunnen ook een natuurlijke oorsprong hebben, bijvoorbeeld zeezout, woestijnzand, of stuifmeel. 

Aerosolen beïnvloeden het weer en het klimaat doordat ze verhinderen dat het inkomende zonlicht het aardoppervlak bereikt. Dat kan op twee manieren, direct en indirect. Direct, doordat aerosolen zonlicht reflecteren of absorberen. In het eerste geval (reflectie) wordt een deel van het zonlicht teruggekaatst naar het heelal. In het tweede geval (absorptie) wordt in plaats van het aardoppervlak de atmosfeer opgewarmd. In beide gevallen bereikt minder zonlicht het aardoppervlak. Omdat de meeste aerosolen zonlicht reflecteren (roetdeeltjes zijn de uitzondering: die absorberen zonlicht) werkt het directe effect afkoelend. 

Het indirecte effect gaat via wolken en wordt dus ook aerosol-wolken interactie genoemd. Aerosolen beïnvloeden namelijk de vorming van wolken. Wolken bestaan uit kleine druppeltjes water en/of ijskristallen. Deze ontstaan als de lucht afkoelt en waterdamp condenseert of bevriest. Je kan dit effect op koude winterdagen waarnemen als het vocht in je uitgeademde lucht condenseert en een ademwolkje vormt.  

Druppels hebben echter een aerosoldeeltje als kiem nodig, waar de watermoleculen zich aan vast kunnen klampen. Zonder kiem geen wolk. Zijn er weinig aerosolen die als kiem kunnen dienen, dan ontstaan er ook maar weinig, maar wel grote druppels. Zijn er juist veel aerosolen, dan zal de wolk bestaan uit veel, maar kleine druppeltjes. 

Of een wolk uit grote of kleine druppels bestaat maakt nogal uit. Grote druppels zijn zwaar en vallen eerder als neerslag naar beneden. Kleine druppels blijven daarentegen langer in de lucht zweven. De wolk blijft dan dus langer bestaan. Bovendien reflecteren wolken met een groot aantal kleine druppels meer zonlicht dan wolken die bestaan uit een kleiner aantal grote druppels. 

Meer aerosolen leidt dus tot meer en wittere wolken. Meer, omdat de wolken minder snel uitregenen en dus langer kunnen bestaan. En witter, omdat ze uit een groter aantal kleine druppels bestaan. Daardoor kan minder zonnestraling het aardoppervlak bereiken. Ook het indirecte effect van aerosolen heeft dus een afkoelend effect op het klimaat. 
Mist op Oudejaarsnacht 

Hoe de hoeveelheid aerosolen condensatie beïnvloedt, wordt vaak goed zichtbaar in een koude en windstille oudejaarsnacht. Bij het afsteken van oudejaarsvuurwerk ontstaan grote hoeveelheden fijnstof (volgens schattingen bedraagt dat ongeveer 5% van de totale nationale fijnstofuitstoot in een jaar). Even na middernacht stijgt dus plotseling de hoeveelheid aerosolen (dat is goed te zien op de animaties van stofradar). Afhankelijk van de weersomstandigheden kunnen er dan veel kleine druppeltjes ontstaan, mist dus.  

Een voorbeeld is de oudejaarsnacht van 2007/2008. Voor deze nacht laat afbeelding 1 het maximale zicht, de relatieve vochtigheid en de aanwezigheid van mist in De Bilt zien. Even na middernacht zakt het zicht van meer dan een kilometer naar minder dan 200 meter – er is mist ontstaan. In de oostelijke delen van Nederland was het zicht die nacht zelfs minder dan 50 meter. 

Consumentenbond: reisbranche maakt zich nog steeds schuldig aan greenwashing

Luchtvaartmaatschappijen gebruiken nog steeds misleidende klimaatclaims, dat blijkt uit een inventarisatie van Europese consumentenorganisaties. Zij dienden in juni 2023 samen een klacht in bij Europese toezichthouders over dit soort greenwashing. Hoewel er wat verbetering is, gaat er nog steeds veel fout. Ook Nederlandse reisbedrijven blijven de regels overtreden, blijkt uit nieuw onderzoek van de Consumentenbond.

De consumentenorganisaties zagen in 2023 bijvoorbeeld valse beloftes over duurzamere vliegreizen door het betalen voor CO2-compensatie. En luchtvaartmaatschappijen claimden duurzamer te zijn door het gebruik van ‘duurzame kerosine’. Ook gebruikten luchtvaartmaatschappijen misleidende groene blaadjes op hun websites.

Na de klacht van Europese consumentenorganisaties startten de Europese toezichthouders, waaronder de Autoriteit Consument & Markt, een eigen onderzoek. Naar aanleiding daarvan riepen ze in april 2024 luchtvaartmaatschappijen op te stoppen met greenwashing.

Dit heeft maar deels geholpen, blijkt uit een inventarisatie van consumentenorganisaties (pdf, Engels). Zo verkopen bijvoorbeeld Austrian Airlines, Brussels Airlines, Lufthansa en Swiss nog steeds ‘groene vluchten’. TAP biedt nog steeds CO2-compensatie aan als oplossing. En onder andere Brussels Airlines, Finnair, KLM, Lufthansa, Swiss en Vueling adverteren met de bedenkelijke ambitie om ‘net zero’ of ‘carbon neutral’ te vliegen.

Dat zijn volgens de consumentenorganisaties voorbeelden van greenwashing. Luchtvaartmaatschappijen verdraaien hiermee de waarheid en geven een te rooskleurig beeld. 

De Consumentenbond onderzocht in april 2025 greenwashing door Nederlandse reisaanbieders. Daaruit blijkt dat velen zich niet aan de regels houden. Corendon bijvoorbeeld verkoopt luxe vliegreizen naar het Midden-Oosten als ‘green’. Ook onderbouwt de reisorganisatie groene beloften met het argument dat het alternatieve kerosine aankoopt, terwijl dat een wettelijke verplichting is. De Consumentenbond is daarom een klachtenprocedure bij de Reclame Code Commissie gestart tegen Corendon.

Grote verschillen in duurzaamheid tussen Nederlandse gemeenten

De duurzaamheidskaart van Nederland laat grote en soms pijnlijke contrasten zien. Terwijl in de ene gemeente twee derde van de woningen een groen energielabel heeft en zonnepanelen de norm zijn, blijven andere gemeenten ver achter met slecht geïsoleerde huizen, lege daken en nauwelijks elektrische auto’s op straat. Schrijnend is dat dit soms gemeenten betreft waar de inkomens te laag zijn om écht te verduurzamen.

Dat blijkt uit onderzoek van Energievergelijk.nl, die de duurzaamheidsprestaties van alle Nederlandse gemeenten naast elkaar heeft gelegd.

In Almere doet men duidelijk iets goed: maar liefst twee derde van de woningen heeft het groene energielabel A of beter. Daarmee is de jonge nieuwbouwstad koploper van Nederland. Ook Zeewolde en Lansingerland scoren hoog, dankzij veel recente bouwprojecten met goede isolatie en moderne installaties zoals warmtepompen en zonnepanelen.

Rapportcijfers van de gemeenten met het beste gemiddelde energielabel:

Almere – 7,7
Zeewolde – 7,4
Lansingerland – 7,3
Pijnacker-Nootdorp – 7,3
Purmerend – 7,3
Rapportcijfers van de gemeenten met het slechtste gemiddelde energielabel:

Westerwolde 5,5
Heemstede 5,6
Terschelling 5,6
Bloemendaal 5,6
Pekela 5,6

De gemeente Westerwolde bungelt onderaan de ranglijst: slechts 18 procent van de woningen heeft er een A-label, terwijl bijna een derde energielabel E of lager draagt. Die lage score is grotendeels te verklaren door de grote hoeveelheid oudere plattelandswoningen en het beperkte aanbod aan nieuwbouw. Ook Pekela, hekkensluiter in de top 5 minst energiezuinige gemeenten, kampt met een sterk verouderde woningvoorraad.

Twence wil grootste CO₂-afvanginstallatie van Europa bouwen

Afval- en energiebedrijf Twence uit Hengelo wil een grootschalige CO₂-afvanginstallatie bouwen, mogelijk de grootste van Europa, waarmee de uitstoot volledig kan worden gestopt. 

De installatie vangt de 100.000 ton CO₂ op om het te gebruiken voor glastuinbouw en vloeibare CO₂-toepassingen, met een mogelijke uitbreiding naar 300.000 ton capaciteit en een besluit over een tweede installatie in 2027.

Recent, op 18 juni 2025, opende Koningin Máxima de nieuwe installatie. Zij kreeg een rondleiding langs het installatieproces – van gasafvang tot vloeibaar maken en transport per tankwagen – en sprak met diverse stakeholders over innovatie, EU-samenwerking en regionale impact.

Dyson stopt met productie van opvallende luchtreinigende headset

Na twee jaar trekt Dyson de stekker uit zijn futuristische ‘Zone’-headset, een combinatie van hoofdtelefoon en luchtreiniger. Het toestel, dat in mei 2023 op de markt kwam, viel vooral op door zijn opvallende design en kreeg gemengde reacties. Volgens Jack Dyson, zoon van oprichter James Dyson, was het apparaat zijn tijd ver vooruit.

De Zone bestond uit een hoofdtelefoon met actieve ruisonderdrukking en een afneembare luchtreiniger die voor de neus werd geplaatst. Het idee: muziek luisteren én tegelijk schone lucht inademen, bijvoorbeeld in steden met veel luchtvervuiling. Ondanks het innovatieve concept bleef het succes beperkt. Dyson verkocht slechts enkele duizenden exemplaren en erkent dat het product vooral een nichepubliek aansprak.

De productie is inmiddels stopgezet en het toestel is nauwelijks nog verkrijgbaar, op enkele stuks na via de Dyson-website. Toch sluit het bedrijf niet uit dat de technologie in de toekomst opnieuw wordt ingezet, mocht de luchtkwaliteit verder verslechteren.

Wat staat Europa te wachten als de Golfstroom sterk verzwakt?

De Atlantische oceaanstroming, waar de Golfstroom onderdeel van is, lijkt een stuk instabieler te zijn dan tot voor kort werd gedacht. Bij een afzwakking van de Golfstroom wordt Europa het buitenbeentje van de opwarmende aarde: hier zal het dan namelijk minder hard opwarmen dan op andere plekken, of zelfs kouder worden, vooral in de winter. En dat terwijl de rest van de wereld opwarmt. Hoe de temperatuurextremen in Europa daardoor kunnen veranderen is onderzocht in een nieuwe studie.

Eerste elektrische veegwagens maken hun debuut

Voortaan gaan de eerste elektrische veegwagens de weg op in Amsterdam. Van de 89 die we bestelden zijn er 13 binnen. 

De reinigers Osman Kilic en Barhdad Bouchlarham hebben de eerste elektrische veegwagen van Amsterdam samen met wethouder Hester van Buren (Afval en reiniging) officieel in gebruik genomen.

De rest van de 89 uitstootvrije veegwagens gaan de komende jaren de Amsterdamse straten op. Daarvoor legt de gemeente op dit moment oplaadpunten op de werven aan. De huidige veegwagensrijden op HVO100. Dat is een schonere biodiesel die 90 procent minder uitstoot dan normale diesel, maar nog niet helemaal uitstootvrij is. 

De nieuwe elektrische veegwagens stoten helemaal geen schadelijke stoffen uit. Een mooie verbetering.

De medewerkers van de reiniging hebben een training gevolgd om de elektrische veegwagens te bedienen. Deze werken net even anders. Ze hebben geleerd hoe ze de machine zo kunnen instellen dat deze zo min mogelijk stroom gebruikt. Ook de planning vergt extra aandacht omdat het opladen van de accu 6 uur duurt. Eenmaal opgeladen gaan de accu's een volledige dagdienst mee. De eerste ervaringen van collega's zijn positief.

Milieuorganisaties dreigen met nieuwe juridische procedures om stikstof

Milieuorganisaties zetten hun juridische strijd tegen stikstofuitstoot voort door wekelijks nieuwe procedures te starten. Mobilisation for the Environment (MOB) en Vereniging Leefmilieu richten zich op boerenbedrijven die zonder geldige natuurvergunning opereren. Deze vergunning is essentieel voor het uitstoten van stikstof, maar duizenden bedrijven verkeren sinds 2019 in onzekerheid nadat de Raad van State het toenmalige stikstofbeleid ongeldig verklaarde.

De organisaties willen provincies via de rechter dwingen om in te grijpen bij bedrijven zonder vergunning. Dit kan betekenen dat veehouders hun veestapel moeten verkleinen. De eerste tien verzoeken zijn deze week ingediend, te beginnen in Limburg, gevolgd door andere provincies.

Rechters lijken steeds minder ruimte te geven aan de overheid om deze verzoeken af te wijzen. Dit bleek recent in Friesland, waar PAS-melders mogelijk vee moeten afstaan. Naast deze bedrijven richten de milieuorganisaties zich ook op megastallen en piekbelasters, die veel stikstofneerslag veroorzaken op beschermde natuurgebieden.

CO2-monitor van provincies Noord- en Zuid-Holland en Drenthe wint prijs

De provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Drenthe hebben de Samenwerkingsprijs van netwerkorganisatie Platform WOW gewonnen.

Dat maakte Platform WOW vanmiddag bekend op het jaarlijkse landelijke netwerkevenement de WOW-dag. De Samenwerkingsprijs is bedoeld voor projecten waaraan meerdere overheden of organisaties hebben samengewerkt. De provincies wonnen de publieksprijs voor het project ‘CO2-monitor Nederland’ waarbij ze een bedrag van 5000 euro. in ontvangst mochten nemen. Dit bedrag wordt besteed aan de verdere ontwikkeling van het project.

De CO2-monitor is een gratis tool voor overheden die het verduurzamen van het beheer van hun wegen een stuk makkelijker maakt. Met de tool zien gebruikers meteen wat de CO2-uitstoot is van het beheer van hun wegen, welke materialen het meest vervuilend zijn en wat het effect is van mogelijke maatregelen op die footprint. Zo weten overheden precies aan welke knoppen ze kunnen draaien en welk effect dit heeft op de CO2-uitstoot.

Initiator en projectleider Martijn Weening, provincie Noord-Holland, vertelt: “Wat een eer om deze prijs in ontvangst te nemen. We zijn er trots op dat we dankzij de samenwerking de CO2-monitor konden ontwikkelen. Met de CO2-monitor geven we medeoverheden richting bij het verduurzamen van hun wegen. Het ontvangen van de WOW-samenwerkingsprijs is een kers op de taart.”

Het voornemen is om de tool de komende jaren uit te breiden zodat overheden nog meer inzicht krijgen in de verduurzaming van hun wegen. Zo wordt er gekeken naar het verbreden van de tool naar bijvoorbeeld bruggen, het riool en vaarwegen. Ook is de wens om andere duurzaamheidsthema's zoals circulariteit toe te voegen. Het gewonnen geldbedrag helpt om dit mogelijk te maken.

Meer broeikasgassen uitgestoten in eerste kwartaal van 2025

In het eerste kwartaal van 2025 was de uitstoot van broeikasgassen 7 procent hoger dan in hetzelfde kwartaal van 2024. Dat komt vooral doordat de elektriciteitssector 40 procent meer heeft uitgestoten. Dit melden het CBS en RIVM/Emissieregistratie op basis van de voorlopige kwartaalcijfers over de broeikasgassenuitstoot conform de richtlijnen van het IPCC.

In het eerste kwartaal van 2025 heeft de elektriciteitssector 40 procent meer broeikasgassen uitgestoten dan in hetzelfde kwartaal van 2024. De sector heeft meer elektriciteit geproduceerd doordat er minder elektriciteit geïmporteerd is uit de ons omringende landen, met name België en Duitsland, en meer is geëxporteerd. Daarnaast is minder uit hernieuwbare bronnen geproduceerd, doordat het minder waaide.

De energiebedrijven verbruikten vooral meer steenkool, wat tot meer emissies leidt dan het gebruik van aardgas. De bijdrage van de elektriciteitssector aan de totale uitstoot was 20 procent in het eerste kwartaal van 2025, tegen 15 procent in hetzelfde kwartaal van 2024.
Ook gebouwde omgeving stoot meer uit

De uitstoot van de gebouwde omgeving was 7 procent hoger dan in het eerste kwartaal van 2024. De eerste drie maanden van 2025 waren weliswaar zacht, maar minder zacht dan in dezelfde maanden van 2024. Daardoor was meer aardgas nodig voor het verwarmen van huizen en gebouwen.

De mobiliteitssector stootte echter 5 procent minder uit in het eerste kwartaal van 2025. Dat kwam vooral door minder verkoop van diesel. Er werd meer in het buitenland getankt, omdat diesel vooral in Luxemburg en Duitsland goedkoper is dan in Nederland en het prijsverschil groter werd. Daarnaast zijn vooral dieselauto’s van zakelijke rijders die bovengemiddeld veel rijden, vervangen door volledig elektrische en plug-in hybride auto’s. De bijdrage van deze sector aan de totale uitstoot nam af van 18 procent in het eerste kwartaal van 2024 naar 16 procent in 2025.

Intergamma (GAMMA en Karwei) behaalt CO2-doelstelling van 2030 al ruimschoots

Intergamma, de organisatie achter de bouwmarktketens GAMMA en Karwei, heeft grote vaart gemaakt in het terugdringen van de eigen CO2-uitstoot.

In 2024 kwam de zogenoemde Scope 1 en Scope 2 uitstoot 72 procent lager uit ten opzichte van het peiljaar 2021. Daarmee is de doelstelling voor 2030 van 50 procent reductie nu al ruimschoots behaald. Al eerder werden, als eerste doe-het-zelfretailer in de Benelux, de ambitieuze klimaatdoelstellingen van Intergamma gevalideerd door SBTi. 

Intergamma rapporteert haar duurzaamheidsvorderingen in het jaarlijkse duurzaamheidsverslag, dat vandaag online werd gepubliceerd. 

In Intergamma's meerjarenstrategie staat verduurzaming centraal. Zo helpen GAMMA en Karwei hun klanten bij het verbeteren van hun eigen impact door verspilling van energie, water en grondstoffen tegen te gaan. Pijlers daarin zijn het verduurzamen van huis en tuin, het vergroten van het aanbod duurzamere artikelen en het verlengen van de levensduur. Verhuur van gereedschappen wordt verder uitgebreid. 

Daarnaast heeft Intergamma ambitieuze doelen gesteld op het gebied van haar eigen uitstoot en energieverbruik.

Afgelopen jaar werden stevige resultaten behaald op het gebied van energie en energiebesparing. Zo werd 100% groene energie gebruikt in de twee hoofdkantoren en eigen bouwmarkten. Negen bouwmarkten zijn volledig van het gas af.

De bouwmarkten van GAMMA en Karwei zijn bij uitstek in de gelegenheid klanten te helpen bij hun verduurzaming van huis en tuin. In totaal werd 1,2 miljoen m2 isolatiemateriaal verkocht, wat gelijk staat aan het verduurzamen van omgerekend 20.000 daken.

Ook het verduurzamen van het productaanbod begint stap voor stap tractie te krijgen, zegt Laura Hendrickx, CFO van Intergamma en vanuit die rol verantwoordelijk voor verduurzaming. Inmiddels zijn de verkopen van duurzamere artikelen goed voor 14% van de totale omzet.  “Veel van onze producten zijn van nature niet duurzaam, maar zijn wel levensduur verlengend en hebben daarmee een positieve impact, zoals bijvoorbeeld verf of beits waarmee kozijnen langer behouden kunnen blijven. Daarnaast zien we ook steeds meer vraag en aanbod rond duurzamere alternatieven met zelfs een EU Ecolabel.”

In 2024 was 95% van de grote houtstromen bij GAMMA en Karwei FSC/PEFC gecertificeerd, zodat daarmee ook die belangrijke doelstelling werd behaald.

Onvoldoende kennis bij Nederlanders over juist weggooien PMD-afval

Nederlanders weten nog onvoldoende hoe zij verpakkingen die bestaan uit Plastic, Metaal (blik) en Drinkpakken (PMD) op de juiste manier moeten weggooien. Dit blijkt uit onderzoek van marktonderzoeksbureau DVJ Insights, in opdracht van Verpact onder 1.053 respondenten. 

Zo zegt 1 op de 3 Nederlanders weleens een halfvolle verpakking weg te gooien. Dit heeft echter grote gevolgen voor de recycling ervan: één halfvolle verpakking kan namelijk een zak of bak afval verpesten waardoor deze niet meer gerecycled kan worden. Opvallend is dat slechts de helft (55%) van de Nederlanders zich hiervan bewust is. Daarnaast blijkt er ook veel verwarring over welke verpakkingen wel of niet bij het PMD mogen en wat er uiteindelijk met het PMD gebeurt. 

Om daar verandering in te brengen, start Verpact de landelijke campagne “Als het maar leeg gaat” die de komende tijd te horen en zien is op tv, radio en online. Zie voor meer informatie: www.verpact.nl/verpakkingleeg.

Verpact is in Nederland verantwoordelijk voor de inzameling en recycling van verpakkingsafval, waaronder ook het statiegeldsysteem. De organisatie onderzocht hoe Nederlanders vanaf 18 jaar omgaan met hun PMD-afval. Daaruit blijkt dat het gedrag en de kennis over afvalscheiding in veel gevallen onvoldoende is. Zo worden drinkpakken regelmatig onterecht bij het oud papier gegooid en komen ook volle of halfvolle verpakkingen in het PMD terecht. Dit vervuilt de afvalstroom en maakt recycling moeilijk of zelfs onmogelijk. Bijna 50% weet niet dat een halfvolle verpakking, andere verpakkingen kan bevuilen waardoor de hele zak niet meer recyclebaar is. 

Tegelijkertijd is de intentie er wél: 75 procent van de Nederlanders vindt dat het hoort om PMD-verpakkingen op de juiste manier weg te gooien en 74 procent zegt verpakkingen meestal goed leeg te maken. Toch geeft een kwart aan dat soms over te slaan. En ruim 1 op de 3 Nederlanders denkt – onterecht – dat verpakkingen eerst moeten worden omgespoeld, wat onnodig drinkwater verspilt.

Er blijkt nog veel onduidelijkheid over welke verpakkingen bij het PMD horen. Vooral bij verpakkingen die minder vanzelfsprekend zijn, gaat het vaak mis. Daardoor belanden goed recyclebare verpakkingen onnodig bij het restafval. Dat is zonde, want zo gaan waardevolle grondstoffen verloren.
 
Voorbeelden van verpakkingen die wel bij het PMD horen, maar waar uit het onderzoek blijkt er nog onduidelijkheid over is:
65% twijfelt over spuitbusjes van deodorant of haarspray
64% twijfelt over plastic kuipjes met bijvoorbeeld roomkaas (ook als er schimmel op zit – wel eerst leegmaken)
56% twijfelt over doordrukstrips van medicijnen
52% twijfelt over aluminium schaaltjes van bijvoorbeeld afhaalmaaltijden
50% twijfel over chipszakken met een aluminium binnenlaag

Er zijn ook verpakkingen die mensen juist goed weten te scheiden. Meer dan 80 procent weet dat plastic flacons, zakjes, folies en yoghurtbakjes bij het PMD mogen. Gemiddeld beantwoordt slechts 63% van de mensen de kennisvragen over PMD goed, maar bij twijfelgevallen is dat percentage veel lager. Op www.verpact.nl/verpakkingleeg staat meer informatie over wat wel en niet bij het PMD-afval mag. 

In Nederland bepalen gemeenten hoe verpakkingsafval wordt ingezameld: via bronscheiding of nascheiding. Bij bronscheiding scheiden mensen thuis hun PMD-verpakkingen en leveren dit apart in via zakken, containers of ondergrondse bakken. Bij nascheiding mag het PMD bij het restafval en worden de recyclebare verpakkingen er later in een fabriek uitgehaald. Er is nog veel onduidelijkheid over wat er precies gebeurt met het PMD nadat het is weggegooid, vooral in gemeenten met nascheiding. In gebieden waar bronscheiding wordt toegepast, weet 63% van de inwoners dat het PMD zo goed mogelijk wordt gerecycled. Opvallend is dat ruim een derde van de inwoners in nascheidingsgemeenten denkt dat plastic, metaal en drinkpakken gewoon bij het restafval belandt: 19% vermoedt dat het op de vuilnisbelt eindigt, 15% denkt dat het wordt verbrand. 

Staalslakken kalk verklikken sloot met ‘melkwit’ water en extreem hoge pH URK

Langs een sloot op Urk is gisteren een opmerkelijke milieuramp ontdekt. Medewerkers van Waterschap Zuiderzeeland troffen water aan dat opvallend melkachtig wit was, vermoedelijk veroorzaakt door kalkresten afkomstig van staalslakken. Deze resten hebben de pH-waarde van het water dramatisch verhoogd, met mogelijk schadelijke gevolgen voor planten en dieren in en rond de sloot.

Een afwijkende pH, vooral aan de hoge kant, vormt een ernstige bedreiging voor het waterleven. Organismen die gewend zijn aan normale pH-waarden, zoals vissen en kleine waterdieren, kunnen hier niet goed tegen. De exacte pH-waarde is nog niet door het waterschap vrijgegeven, maar dat deze ‘extreem hoog’ is, baart deskundigen zorgen.

Ook wordt onderzocht hoe de kalkresten in het water terecht zijn gekomen. Waarschijnlijk zijn deze afkomstig van staalslakken die bij Urk gestort zijn. Waterschap Zuiderzeeland, samen met lokale autoriteiten, zal snel ingrijpen om de vervuiling op te ruimen en herhaling te voorkomen.
 .

Lavazza presenteert koffietab zonder cup: ‘Gemaakt van 100% koffie, maar je hebt wel een nieuw apparaat nodig’

De Italiaanse koffiegigant Lavazza denkt een baanbrekende oplossing te hebben gevonden voor de enorme afvalberg die ontstaat door koffiecups en -pads: de tablì, een innovatief koffieblokje dat volledig uit koffie bestaat. Maar er is een addertje onder het gras – het blokje werkt alleen met een speciaal daarvoor ontwikkelde espressomachine.

Tijdens de Milan Design Week onthulde Lavazza het nieuwe product op spectaculaire wijze. In een stand, vormgegeven als een reusachtige tablì, presenteerde het bedrijf zijn nieuwste innovatie: een compact blokje, samengesteld uit puur gemalen en geperste koffie, zonder omhulsel van plastic of aluminium.

Het kostte Lavazza vijf jaar om het product te ontwikkelen. “We hebben intensief onderzocht hoe we koffie zo konden verwerken dat het blokje zelfstandig functioneert,” vertelt woordvoerder Simone Nocifora. De technologie is inmiddels vastgelegd in vijftien patenten.

Lavazza, dat dit jaar zijn 130-jarig bestaan viert, is met een jaaromzet van 3,3 miljard euro de grootste koffiebrander van Italië en een van de grootste wereldwijd. Een aanzienlijk deel van die omzet komt uit single-use producten zoals aluminium cups en papieren pads – makkelijk in gebruik, maar slecht voor het milieu.

Rechter vernietigt natuurvergunning Schiphol

De rechtbank in Den Haag heeft op 4 juni 2025 de natuurvergunning van Schiphol ongeldig verklaard. Hierdoor zijn de circa 500.000 jaarlijkse vluchten van de luchthaven formeel illegaal. De rechter oordeelde dat de vergunning niet zorgvuldig was voorbereid en onvoldoende was onderbouwd, met name op het gebied van stikstofuitstoot en de impact op beschermde natuurgebieden. 

In 2020 besloot het kabinet dat ook Schiphol een natuurvergunning nodig had vanwege de stikstofuitstoot in nabijgelegen Natura 2000-gebieden. Om aan de vereisten te voldoen, kocht de luchthaven stikstofrechten van negen veehouderijen voor 17 miljoen euro. Milieuorganisaties, waaronder MOB, Greenpeace en Milieudefensie, betoogden dat deze rechten niet ‘additioneel’ waren, aangezien de boerderijen toch al zouden verdwijnen voor natuurherstel. De rechtbank gaf hen hierin gelijk.

Hoewel de vergunning is vernietigd, heeft dit op korte termijn geen directe gevolgen voor het aantal vluchten. De rechter ging niet in op het verzoek tot handhaving, waardoor de situatie voorlopig wordt gedoogd. Schiphol moet nu een nieuwe vergunning aanvragen en beter onderbouwen hoe de stikstofuitstoot zal worden verminderd. De luchthaven overweegt in hoger beroep te gaan tegen de uitspraak.

Milieuorganisaties zijn tevreden met de uitspraak en zien het als een bevestiging dat de huidige hoeveelheid vliegbewegingen niet houdbaar is. Schiphol stelt dat de vergunning grotendeels goed was ingediend, maar erkent dat aanpassingen nodig zijn in het aanvraagproces. 

Reactie Natuur & Milieu op val kabinet: ‘Weg van verlammende politieke stilstand. Aan de slag met klimaat en stikstof’

De val van het kabinet-Schoof mag niet leiden tot nóg meer uitstel van noodzakelijke maatregelen op het gebied van klimaat, natuur en stikstof. Dat stelt Natuur & Milieu in reactie op de val van het kabinet. De organisatie roept de Tweede Kamer en het (demissionaire) kabinet op om verantwoordelijkheid te nemen en cruciaal beleid wél door te zetten.

‘Het is belangrijk dat we de verduurzaming die in de steigers is gezet nu gaan uitvoeren en resultaat gaan boeken. We weten dat het kan, en veel partijen zijn er ook mee bezig. Maar zonder beleid dat dit ook vastlegt, schiet het niet op’, zegt Marjolein Demmers, directeur Natuur & Milieu. ‘We staan voor grote problemen die om oplossingen schreeuwen, en stilstand is achteruitgang. Stikstof zet de natuur onder druk en het land op slot, en de slechte waterkwaliteit krijgt nog steeds geen aandacht. Ook met het klimaatbeleid loopt Nederland hopeloos achter. Het kabinet schendt daarmee de afspraken uit de klimaatwet. Laat deze val een keerpunt zijn’, aldus Demmers.
Stikstofbeleid

De oplossingen om Nederland uit de stikstofcrisis te halen zijn er gewoon, zo stelt Natuur & Milieu. De wetenschap, maatschappelijke coalities, iedereen heeft haar kennis en kunde beschikbaar gesteld. Een voorbeeld hiervan is de coalitie die Natuur & Milieu sloot met VNO-NCW, Natuurmonumenten en Bouwend Nederland, met als resultaat een pakket aan maatregelen om de stikstofcrisis te beslechten. Toch heeft het kabinet maanden kostbare tijd verspild, zonder met concrete oplossingen te komen om het stikstofoverschot aan te pakken. Boeren, natuur, ondernemers en woningzoekenden zijn daarvan de dupe.

Toch ziet Natuur & Milieu een val ook als een keerpunt. ‘Er is een meerderheid in de Tweede Kamer die wél wil doorpakken. Laat dit het moment zijn om knopen door te hakken die van groot belang zijn voor een duurzame toekomst.’ De organisatie verwijst daarbij naar het draagvlak in de Kamer voor het stikstofpakket dat zij met eerder genoemde organisaties presenteerde.
‘Deze maatschappelijke uitdagingen vragen om lef en daadkracht. Politiek Nederland heeft nu de kans om zich te herpakken en te kiezen voor een koers die ons wél richting een leefbare toekomst brengt.'

Uit recent SCP-onderzoek blijkt ook dat een ruime meerderheid van de Nederlanders vindt dat het kabinet te weinig doet aan klimaatbeleid. Die maatschappelijke steun moet de Tweede Kamer en het demissionaire kabinet nu aanmoedigen om door te zetten, aldus Natuur & Milieu. ‘Deze maatschappelijke uitdagingen vragen om lef en daadkracht. Politiek Nederland heeft nu de kans om zich te herpakken en te kiezen voor een koers die ons wél richting een leefbare toekomst brengt’, besluit Demmers.

PreZero lanceert landelijke inzameling papieren handdoekjes

PreZero zet een innovatieve stap in de richting van een circulaire economie door te starten met de landelijke inzameling van papieren handdoekjes uit sanitaire ruimtes op kantoren, scholen en andere publieke locaties. In Nederland belanden jaarlijks ongeveer 10 miljard papieren handdoekjes in het afval. Samen goed voor 15.000 ton afval, 300.000 bomen en 65.000 ton CO₂-uitstoot. De handdoekjes die PreZero ophaalt, worden verwerkt tot nieuwe papieren handdoekjes of tot gipsvezelplaten in de bouw.

De papieren handdoekjes worden apart, als monostroom ingezameld. PreZero zorgt voor de logistieke organisatie en de verwerking, terwijl partners als WEPA en Tork zorgdragen voor de hoogwaardige recycling van het materiaal. De eerste pilots bij onder andere een grote universiteit laten zien dat bijna 100 procent van het ingezamelde materiaal ook daadwerkelijk gebruikt kan worden om weer nieuwe papieren handdoekjes van te maken.

De papieren handdoekjes worden ingezameld in combinatie met andere afvalstromen zoals swill, PD, glas en koffiedik. Dankzij deze gecombineerde inzameling hoeft er slechts één keer gereden te worden, wat bijdraagt aan een lagere CO₂-uitstoot en meer gemak voor de klant. “Papieren handdoekjes hebben unieke eigenschappen en mogen daarom niet bij het oud papier. Terwijl ze wel prima te recyclen zijn. Ze belanden nu bij het restafval en worden verbrand en omgezet naar warmte en energie,” zegt Kay Kempinga, Productmanager Papier en Karton bij PreZero. “Met deze unieke samenwerking maken wij het voor onze zakelijke klanten makkelijker om duurzaam te handelen. We plaatsen speciale inzamelbakken bij de klant. Zo kunnen zij hun papieren handdoekjes scheiden, en het vervolgens eenvoudig laten recyclen, zonder extra logistieke belasting. En omdat we alle merken papieren handdoekjes accepteren, sluiten we niemand uit.”

Door te kiezen voor recycling en hergebruik van materialen, worden waardevolle grondstoffen gespaard en neemt de hoeveelheid restafval flink af. 

EU geeft autofabrikanten drie jaar speling op CO₂-doelstellingen

De Europese Unie heeft besloten de autofabrikanten meer tijd te geven om te voldoen aan de klimaatdoelstellingen voor de gemiddelde CO₂-uitstoot van hun wagenparken.

Volgens het nieuwe akkoord hoeven fabrikanten de emissiegrenswaarden niet langer jaarlijks te halen; in plaats daarvan mogen ze de uitstoot over een periode van drie jaar middelen. Dit betekent dat een overschrijding in 2025 gecompenseerd kan worden door lagere emissies in 2026 en 2027. Deze wijziging is bedoeld om de industrie tijdelijk te ontlasten, vooral gezien de concurrentiedruk van gesubsidieerde Chinese elektrische voertuigen en de recente Amerikaanse importtarieven van 25% op auto’s en onderdelen.   

Ondanks deze versoepeling blijven de langetermijndoelstellingen ongewijzigd. De huidige grenswaarde van 93,6 gram CO₂ per kilometer zal tegen 2030 dalen naar 49,5 gram. Fabrikanten moeten dus blijven investeren in elektrische voertuigen en andere emissievrije technologieën om aan de toekomstige normen te voldoen. 

De tijdelijke aanpassing biedt autofabrikanten enige ademruimte, maar onderstreept ook de noodzaak voor voortdurende innovatie en aanpassing aan de veranderende markt- en regelgevingseisen.

Asbest en chemische vervuiling op terrein voormalige AAF-fabriek Emmen

Het terrein van de voormalige AAF-fabriek in Emmen kampt volgens RTV Drenthe met ernstige vervuiling door asbest en chemische stoffen. De fabriek, die luchtfilters produceerde, is inmiddels gesloten, maar de gevolgen van de vervuiling zijn nog steeds merkbaar.

In de fabriek werd gebruikgemaakt van formaldehyde, een kankerverwekkende stof die in de lijm zat waarmee filterdoeken werden vervaardigd. Medewerkers werden jarenlang blootgesteld aan concentraties formaldehyde die tot 22 keer hoger lagen dan de wettelijke grenswaarden. Ondanks waarschuwingen in 1999, 2008 en 2010 werden er geen adequate maatregelen genomen om de blootstelling te verminderen. Pas in oktober 2017 greep de Inspectie SZW in en sloot de betreffende afdeling van de fabriek. In 2021 werden twee oud-leidinggevenden veroordeeld tot voorwaardelijke celstraffen en taakstraffen vanwege nalatigheid.      

Naast de chemische vervuiling is er sprake van asbestvervuiling op het terrein. Asbestvezels kunnen vrijkomen door verwering van asbestdaken, vooral onder invloed van regenwater. Deze vezels kunnen zich verspreiden naar de bodem en het oppervlaktewater, wat gezondheidsrisico’s met zich meebrengt. De provincie Drenthe benadrukt het belang van het verwijderen van asbestdaken om verdere verspreiding te voorkomen. 

Liander ondervindt problemen door Gelderse stikstofzones

Netbeheerder Liander ondervindt aanzienlijke problemen bij twaalf hoogspanningsprojecten in Gelderland vanwege nieuwe stikstofmaatregelen van de provincie. Gelderland heeft een zone van 500 meter rond stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden ingesteld waarin anderhalf jaar lang geen nieuwe activiteiten zijn toegestaan die ammoniak of stikstofoxiden uitstoten. Deze maatregel is bedoeld om de stikstofuitstoot op de Veluwe en andere natuurgebieden tegen 2035 met 60 tot 70 procent te verminderen.

Liander heeft in een brief aan gedeputeerde Ans Mol van de BBB aangegeven dat deze beperkingen hun wettelijke verplichtingen onder de Elektriciteitswet 1998 in gevaar brengen. De provincie maakt slechts uitzonderingen voor projecten van ‘groot openbaar belang’, zoals dijkversterkingen en defensieactiviteiten, en voor activiteiten die maximaal anderhalf jaar duren. Liander’s projecten, zoals de aanleg van onderstations en 50kV-verbindingen, vallen hier niet onder vanwege hun langere doorlooptijd.

De provincie heeft deze zones ingesteld om juridische risico’s te beperken, met name met betrekking tot PAS-melders die sinds 2019 zonder natuurvergunning opereren. Door strengere zones in te stellen, hoopt Gelderland beter bestand te zijn tegen handhavingsverzoeken van actiegroepen. Liander dringt aan op een heroverweging van deze maatregelen om de noodzakelijke uitbreiding van het elektriciteitsnet mogelijk te maken.

'Aai hond of kat niet na behandeling met antivlooienmiddel'

Waterschap Rijnland laat weten dat het bestrijdingsmiddel imidacloprid in oppervlaktewater hoogstwaarschijnlijk afkomstig is van antivlooienmiddelen gebruikt voor huisdieren. Door voorzichtiger met antivlooienmiddelen om te springen kunnen de risico’s voor mens en waterleven worden beperkt.

Imidacloprid is een zogenaamde ‘neonicotinoïde’ en heeft schadelijke effect op bijen en andere insecten. Dit middel is al jaren verboden in de landbouw. Desondanks blijven de concentraties van deze stof in het oppervlaktewater hoog, met name in de buurt van afvalwaterzuiveringen. Dit betekent dat imidacloprid waarschijnlijk ook via het huishoudelijk afvalwater in het oppervlaktewater terechtkomt. De stof is moeilijk af te breken bij de zuivering van het rioolwater.

Imidacloprid zit in ‘spot-on's’, halsbanden en speciale shampoos om vlooien te bestrijden bij honden en katten. De stof komt na behandeling via urine, haren of andere onbedoelde manieren in het milieu terecht. Dat heeft schadelijke effecten voor het waterleven. Bij mensen kan imidacloprid de slijmvliezen, de huid en de ogen irriteren. Bij wie hier gevoelig voor is kan dit leiden tot een allergische reactie.

Voorzichtig omgaan met antivlooienmiddelen met imidacloprid kan de risico’s voor het milieu én mensen beperken. Bijvoorbeeld door een hond of kat na een behandeling niet te aaien totdat de behandelde plek droog is en niet meer zichtbaar is. En door niet in één bed met het huisdier te slapen als deze net behandeld is.

Verder is het verstandig honden niet te laten zwemmen met hun vlooienband, of in de dagen nadat ze een shampoobeurt met imidacloprid hebben gehad. Uitgekamde haren van de hond of kat moeten worden verzameld en weggegooid bij het restafval en niet worden achtergelaten in de tuin of in de natuur. Resten anti-vlooienmiddelen kunnen worden ingeleverd bij het klein chemisch afval of bij de dierenarts.

Staalslakken aangetroffen in Muiden

In de Nederlandse gemeente Muiden zijn op diverse locaties staalslakken aangetroffen, een bijproduct van de staalindustrie dat als verhardingsmateriaal wordt gebruikt. Na meldingen van gezondheidsklachten zoals bloedneuzen, geïrriteerde ogen en ademhalingsproblemen onder bewoners, heeft de gemeente besloten tot het verwijderen van deze materialen op plekken waar kinderen spelen.

Staalslakken, vaak afkomstig van Tata Steel, worden in Nederland op veel plaatsen toegepast, waaronder in woonwijken, speeltuinen en begraafplaatsen. Hoewel het gebruik ervan legaal is, blijkt uit onderzoek dat bij onjuist gebruik gezondheids- en milieurisico’s kunnen ontstaan.

In Muiden, met name in de wijk De Krijgsman, zijn staalslakken aangetroffen op meerdere locaties, waaronder hofjes, paden en nabij speeltuinen. De producent van het gebruikte materiaal, Graustabiel, raadt inmiddels het gebruik op plekken met veel direct contact, zoals speelplaatsen, af.

De gemeente Gooise Meren heeft aanvullende onderzoeken gestart en houdt het grind voorlopig nat om verspreiding van stofdeeltjes te voorkomen.

Flevolanders meten zelf fijnstof in de buurt

In Flevoland nemen honderden inwoners actief deel aan het Luchtmeetnet Flevoland, een initiatief waarbij burgers zelf de luchtkwaliteit in hun omgeving meten. Met behulp van sensoren verzamelen zij gegevens over fijnstofconcentraties, die vervolgens worden gedeeld via een online platform. Deze burgerwetenschap stelt bewoners in staat om inzicht te krijgen in de luchtkwaliteit van hun directe leefomgeving.

Hoewel deze metingen waardevolle informatie opleveren, is het belangrijk te begrijpen wat precies wordt gemeten. Fijnstof bestaat uit deeltjes in de lucht die kleiner zijn dan 10 micrometer, zoals PM10 en PM2.5. Deze deeltjes kunnen afkomstig zijn van verkeer, industrie, houtstook en natuurlijke bronnen zoals pollen. De sensoren meten de hoeveelheid deeltjes in de lucht, maar geven geen informatie over de chemische samenstelling of de exacte herkomst ervan.

De verzamelde data wordt gebruikt om patronen en trends in de luchtkwaliteit te analyseren. Zo kunnen bewoners bijvoorbeeld zien hoe de luchtkwaliteit varieert gedurende de dag of bij bepaalde weersomstandigheden. Hoewel de metingen niet dezelfde nauwkeurigheid hebben als professionele meetstations, bieden ze toch waardevolle inzichten en vergroten ze het bewustzijn over luchtvervuiling.

Zure bodem bedreigt Utrechtse Heuvelrug

De Utrechtse Heuvelrug wordt ernstig bedreigd door verzuring van de bodem, een proces dat schadelijk is voor zowel flora als fauna in het gebied. De verzuring tast de gezondheid van bomen aan, wat leidt tot sterfte, en veroorzaakt bij vogels botverzwakking, resulterend in gebroken poten.

De verzuring van de bodem wordt voornamelijk veroorzaakt door stikstofneerslag, afkomstig van landbouw, verkeer en industrie. Deze stikstof komt via regen in de bodem terecht, waar het de pH-waarde verlaagt. Een zure bodem vermindert de beschikbaarheid van essentiële mineralen zoals calcium en magnesium, die cruciaal zijn voor de gezondheid van planten en dieren.

Om de verzuring tegen te gaan, worden verschillende maatregelen overwogen: Het toevoegen van kalk aan de bodem kan de pH-waarde verhogen en de beschikbaarheid van mineralen verbeteren. Het verminderen van stikstofuitstoot door landbouw en verkeer is essentieel om verdere verzuring te voorkomen. Het aanplanten van kalkminnende planten kan helpen bij het stabiliseren van de bodem.

De situatie op de Utrechtse Heuvelrug benadrukt de noodzaak van geïntegreerde milieubeheerstrategieën om de gezondheid van ecosystemen te behouden.