Nederlandse biodiversiteit lijdt onder druk van stikstofdepositie

Stikstofdepositie is naast de uitstoot van broeikasgassen en habitatvernietiging de belangrijkste factor waarmee de mensheid de natuur wereldwijd beïnvloedt. De recente inzichten over bedreigingen voor de biodiversiteit en wegen naar herstel zijn nu gebundeld in een themanummer van het tijdschrift Biological Conservation. Voor het Nederlandse beleid ten aanzien van stikstof alle reden voor bezinning.

Met de uitvinding van kunstmest en in mindere mate door industrialisatie en verkeer heeft de mensheid de wereldwijde stikstofstroom enorm versterkt. Naar schatting wordt er via kunstmest twee- tot driemaal zoveel reactieve stikstof in de omgeving gebracht als door natuurlijke binding van stikstof in ecosystemen. De meststof verspreidt zich via de lucht en slaat elders weer neer, ook in natuurgebieden. Dit heeft een ingrijpende invloed op het functioneren en de soortenrijkdom van ecosystemen.

De afname van de biodiversiteit is het best bekend van plantengemeenschappen, maar blijkt ook door te werken naar diersoorten. “Bij vlinders nemen soorten uit stikstofrijke omgeving toe ten opzichte van soorten uit stikstofarme milieus,” zegt Michiel Wallis de Vries, buitengewoon hoogleraar aan Wageningen University & Research en redacteur van het themanummer, samen met senior-onderzoeker Roland Bobbink van Onderzoekcentrum B-WARE (Radboud Universiteit Nijmegen).

“Dat leidt tot een sterke afname in de soortenrijkdom, omdat maar heel weinig soorten zijn aangepast aan die stikstofovervloed en doorwerkingen ervan in het voedselweb.” In het twaalf artikelen tellende themanummer wordt nader ingegaan op de sturende mechanismen achter deze veranderingen en de wegen naar herstel. Stikstof werkt niet alleen door als meststof op de productie maar ook als verzurende factor in voedselarme bodems. Hoger in de voedselketen kan er een onbalans ontstaan tussen stikstof en andere essentiële voedingsstoffen. Bij het uitvoeren van herstelmaatregelen moet worden voorkomen dat deze onbalans wordt vergroot. Vooral bij plaggen op droge heide blijkt dat een serieus probleem. Voor de fauna en het bodemleven zijn er echter nog veel vragen op te lossen over de doorwerking van stikstofinvloed en effectieve herstelmaatregelen.

In Nederland wordt er sinds 2015, de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS), door het Ministerie van Economische Zaken en het Kennisnetwerk OBN aan gewerkt om de negatieve effecten van de stikstofdepositie op de biodiversiteit om te buigen naar herstel. Tegelijkertijd wordt daarbij geprobeerd om de landbouw zoveel mogelijk ruimte voor verdere ontwikkeling te bieden. Het laatste artikel gaat in op de haalbaarheid van deze aanpak en concludeert dat deze ook juridische risico’s met zich meebrengt. “Gezien de grote effecten, lijkt het in Nederland absoluut noodzakelijk om ervoor te zorgen dat de uitstoot van reactieve stikstof naar de atmosfeer sterker wordt teruggeschroefd dan nu het geval is”, stelt stikstofdeskundige Roland Bobbink. Omdat de ammoniakbelasting de laatste jaren niet verder daalt, lijkt het dus noodzakelijk om sterker in te zetten op vermindering van de stikstofuitstoot door verduurzaming van de landbouw.